Woordenlijst
De wereld van whisky wordt
gedomineerd door een heleboel technische termen die wel eens
voor verwarring kunnen zorgen. Heel wat termen, uiteraard
voornamelijk in het Engels,
schrikken heel wat liefhebbers af. Hieronder hebben we een
heleboel typische woorden opgelijst om u te helpen uw weg te
vinden in de doolhof van de dram.
Engelse termen worden in italic
weergegeven.
A
ABV
de afkorting van
Alcohol by Volume – de term die gebruikt wordt om het
alcoholpercentage van een spirit uit te
drukken.
Angel’s share
Zie Engelendeel
B
Barley
Gerst, de belangrijkste grondstof
voor (Single Malt) whisky.
Beslaan
Dit is de tweede stap in het proces van de
whiskyproductie. Het mout wordt vermengd met warm water en vormt zo
de grist. Die brij wordt in de
Mash Tun geroerd gedurende enkele uren
om suikervorming te realiseren. Het resultaat is wort. De wort kan
dan naar het gistingsproces, waar door toevoeging van gist op een
dag of twee, de wort wordt omgezet in wash,
de alcoholhoudende vloeistof die dan gedistilleerd wordt.
Blended whisky
Een whisky die is samengesteld uit
een mengeling (blend) van andere
single malt of grain whisky’s om
een aparte smaak en karakter te verkrijgen. Dit kan van
verschillende distilleerderijen en verschillende leeftijden zijn.
Bottelen
Op flessen trekken, m.a.w. overhevelen van
het vat naar flessen.
C
Cask Finish
Het gebruik van een andere vatsoort voor een extra finish,
bijvoorbeeld port- of maderavaten, na de reguliere rijping op -
meestal - bourbonvaten. Het geeft een extra smaakdimensie aan de
whisky.
Cask strength
Letterlijk: vatsterkte.
Sommige whisky's worden niet verdund (zie
cutting) alvorens gebotteld te worden. Afhankelijk van de
leeftijd kan dit 50 tot zelfs 65%
ABV worden. Hoe jonger de whisky, hoe hoger het
ABV.
Clearic
Andere term voor new
make. Het heldere, doorzichtige
distillaat dat bruikbare alcohol bevat en in het vat wordt
overgeheveld om te rijpen tot whisky. In Amerika noemt met dit
white dog.
Connoisseur
Expert, kenner, fijnproever,
connaisseur.
Chill filtration
Zie koude
filtratie.
Cutting
Het proces waarbij men natuurlijk
- gedemineralizeerd - water toevoegt aan de whisky alvorens deze te bottelen.
Zo verlaagt men het alcoholgehalte, vaak tot tussen 40% (het
minimum) en 45%
ABV. Op die manier kan men de smaak afstemmen op een groter
publiek of meer output genereren.
D
Distillatie
Het proces waarbij de
wash door verhitting van de still
wordt omgezet tot een alcoholische
spirit. De
dampen stijgen op in de nek van de still
waar ze terug een vloeibare vorm aannemen.
Dram
Volkse term waarmee een glas whisky wordt
bedoeld.
E
Engelendeel
Tijdens het rijpingsproces verdampt ongeveer
2% van de whisky door de poreuze fusten. Dit wordt het
Angel’s share of Engelendeel genoemd.
Een veel gehoorde drammer joke is dat de
huidige wanorde op de wereld te wijten is aan het feit dat de
engelen in de hemel constant dronken zijn.
F
Feints
Technische term waarmee het laatste deel van de
gedistilleerde low wines wordt bedoeld. Het eerste deel wordt
foreshots genoemd, het middelste deel
heart.
Fermentation
Zie Gisting.
First Fill
Wanneer een vat voor de eerste keer gevuld wordt met spirit, nadat
het eerst gebruikt werd voor de rijping van sherry of bourbon, wordt
een first fill vat genoemd.
Foreshots
Fust
Synoniem voor eikenhouten (rijpings)vat.
G
Gisting
Ook wel fermentatie genoemd.
Het proces waarbij suikers in alcohol worden omgezet. Bij whisky is
dat de wort die door toevoeging van gist een alcoholhoudende
vloeistof, genaamd wash, wordt.
Gistkuip
Zie washback.
Grain whisky
Een whisky met graan als hoofdbestanddeel (in
plaats van gerst), voornamelijk in de States geproduceerd.
Grist
Dit is de naam die gegeven wordt aan
de brij die ontstaat wanneer water aan de mout wordt toegevoegd om
wort te
bekomen, die dan verwerkt kan worden tot wash,
wat dan op zijn beurt gedistilleerd wordt.
H
Heart
Technische term waarmee het middelste deel van de
gedistilleerde low wines wordt bedoeld.
Het eerste deel wordt foreshots genoemd,
het laatste deel feints. Enkel de
heart wordt gebruikt voor het finale
product. De foreshots
en
feints worden bij de volgende batch van low
wines gevoegd voor verdere distillering.
I
J
Kiln
Droogoven waarin de gekiemde gerst na het
mouten wordt gedroogd. Dikwijls wordt
turf gebruikt om de oven te stoken, waadoor de whisky zijn
turfachtige geur en smaak
krijgt.
Kilning
Het drogen van de gemoute gerst in de kiln,
of droogoven.
Het proces waarbij enkele natuurlijke
elementen – die de whisky troebel kunnen maken wanneer er water of
ijs wordt aan toegevoegd – verwijderd worden alvorens op fles te
trekken.
L
Low
Wine
Tijdens het distilleerproces wordt de
wash verdampt in de
washstill, het eerste distilleervat. De damp stijgt op in de
nek van de still en condenseert opnieuw.
Deze vloeistof wordt de low wine
genoemd. De low wine gaat dan in het
tweede distilleervat, de zogenaamde
spirit still.
M
Malt
Zie Mout.
Mashing
Zie Worten.
Mash tun
Een grote tank van roestvrij staal waarin het worten
gebeurt. Ze wordt gevuld met de grist en warm water, waardoor een
suikerachtige vloeistof ontstaat die dan naar de
washback gaat om te gisten.
Master Blender
De persoon die voor een
distilleerderij werkt en op wetenschappelijke manier whisky’s
selecteert en mengt om een blended whisky
te bekomen van superieure kwaliteit.
Maturation
Zie rijping.
Mothballed
distillery
Zie zwijgende distilleerderij.
Het restultaat van de gerst nadat die het
moutproces heeft doorgemaakt (zie Mouten).
Mouten
De eerste stap in het productieproces, waarbij het
zetmeel van gerst omgezet wordt in suiker, dat op zijn beurt via
gisting kan omgezet worden in alcohol. Het mouten is het in warm
water doorweken van gerst, zodat een kunstmatige kieming ontstaat en
dan die gekiemde gerst terug te drogen in de zogenaamde
kiln of droogoven. Na het malen hiervan
bekomen we de mout of malt (zie ook
Single Malt).
N
New Make
Zie clearic.
O
On
the rocks
Populaire – doch controversiële –
manier van whisky drinken, namelijk door toevoeging van één of
meerdere ijsblokjes (rocks).
P
Peat
Zie turf.
Phenols
Chemicaliën die vrijkomen via de rook
van de turfverbranding tijdens het mouten. De hoeveelheid wordt
uitgedrukt in PPM. Hoe hoger de
PPM, hoe rokeriger de whisky smaakt.
Poteen
Keltische term, die de benaming is van de vroeger, illegaal
gestookte, whisky. Wordt soms ook poitin
genoemd.
Pot Still
Still die
gebruikt wordt om Single Malts te
produceren. Ze zijn gemaakt uit koper met een ronde potvorm aan de
basis, waarin de wash wordt verhit.
PPM
Afkorting van
Parts Per Million – de wetenschappelijke maat om de
hoeveelheid phenols in een whisky te
meten, die door het branden van turf werden opgenomen.
Proof
Oudere term, die nu vervangen werd door ABV.
Amerikanen zetten op hun labels soms nog proof,
waarmee ze het alcoholpercentage aangeven, weliswaar in dubbele
notering. Proof 101 betekent dan een
ABV van 50,5%.
Q
Rijping
Dit is het
proces dat minimaal drie jaar moet duren, waarbij de
spirit of het distillaat onder invloed
van de omgevingstemperatuur en vochtigheid, alsook het samenspel van
de vanillins van het eikenhouten vat,
zijn definitieve karakter ontwikkeld en een whisky wordt.
S
Scotch
Beschermde benaming voor een Schotse whisky, te
vergelijken met de term champagne. Andere landen kunnen hun whisky
dus niet Scotch noemen (wat ze overigens
nooit zouden willen, maar dit terzijde). Niet te verwarren met het
woord dram, wat een algemene, volkse
benaming is voor een glas whisky, ongeacht het land van oorsprong.
Single Malt
Een whisky die voor 100% uit mout bestaat (dus geen
graan of andere grondstof) en van één distilleerderij afkomstig is.
Deze zijn over het algemeen het duurst en worden beschouwd als de
beste whisky’s (tegenover de blends).
Slainte
Ook Slainte Mhath. Is de
gebruikelijke manier van toasten (‘proost’ of ‘gezondheid’) in
Ierland en Schotland. Komt uit het oude Ierse Gaelic dialect en
betekent letterlijk ‘goede gezondheid’. Spreek uit als ‘slanz’ of ‘slanz
vaa’.
Snifter
Een tulpvormig glas – te vergelijken met een
sherryglas – dat ideaal gevormd is om whisky te proeven. Het heeft
een brede basis met een versmalling naar de rand toe om de aroma’s
beter te kanaliseren.
Spirit
Hiermee wordt het distillaat genoemd
dat op vaten worden gerijpt. Het distillaat krijgt pas de benaming
whisky nadat het minimaal drie jaar gerijpt heeft.
Spirit safe
Een koperen kast met glas, waardoor de spirit loopt tijdens de
distillatie. De spirit safe wordt door
de stillman gebruikt om de low wines
te scheiden van de foreshots
en
feints.
Spirit Still
De tweede still
(distileervat) waarin de
low wines van de wash verder
worden gedistilleerd tot een spirit met
een alcoholgehalte tussen de 64% en 69%. Het bekomen distillaat
wordt in drie delen opgedeeld : de foreshots,
de heart en de
feints. Enkel de heart van dit distillaat
wordt gebruikt voor rijping, de andere worden terug aan de
low
wines toegevoegd voor verdere distillatie.
Still
Distilleervat
of distillatiekolf.
Stillman
De persoon die op vakkundige wijze de
heart van de
foreshots en feints
scheidt nadat deze uit de
low wines
zijn gedistilleerd en overhevelt naar de eiken vaten voor rijping.
Straight
De whisky ‘rechtstreeks’, met andere
woorden zonder toevoeging van water, ijs of een andere drank (bv.
cola). Soms ook straight up
of neat genoemd.
T
Een breed glas met dikke bodem zonder vernauwing
naar de rand toe. Minder geschikt voor het proeven, maar zeer
geschikt om whisky te drinken (al of niet met toevoeging van water
of ijs).
Turf
Een aardlaag die onder de toplaag te
vinden is en bestaat uit een over de eeuwen heen samengedrukt mengel
van grassen, planten, boomwortels en mossen. Het is een zeer
compacte materie die als brandstof gebruikt wordt als ze gedroogd
is. Turf brandt met een consistente, hoge temperatuur
en brengt een dikke, prikkende,
blauwe rook voort. In de whiskyindustrie wordt turf gebruikt om gerst te
drogen tijdens het mouten, waarbij de scherpe
rook wordt geabsorbeerd
door de graankorrels en de smaak op die manier aan de whisky wordt
toegevoegd.
U
Vanillins
Natuurlijke oliën die het fust
afgeeft aan de spirit en zodoende
bijdraagt aan de specifieke smaak en kleur van de whisky.
Vat
Eiken ton, ook wel fust genoemd, waarin
de spirit rijpt om whisky te worden.
Vatted malt
Ook wel Vatted
whisky genoemd. Het betreft hier een
blend, maar wel één die enkel uit twee of meerdere
Single Malts moet bestaan. In
tegenstelling tot blended whisky bevat
vatted whisky dus geen graanwhisky’s. De
Single Malts
kunnen van één of
meerdere distilleerderijen afkomstig zijn en ook verschillende
leeftijden hebben.
W
Warehouse
Letterlijk: warenhuis. De opslagplaats waar de vaten
whisky worden bewaard tijdens de rijping. De temperatuur en
vochtigheid wordt hier scherp bewaakt.
Wash
Wanneer wort en gist samengevoegd
worden, worden de suikers uit de wort omgezet in alcohol. De
vloeistof krijgt dan de naam wash
en wordt afgekoeld in de washback.
Daarna wordt de wash
overgeheveld
in de washstill
om te
distilleren.
Washback
Een groot vat, traditioneel uit hout maar
tegenwoordig steeds meer uit roestvrij staal gemaakt, waarin het
gistingsproces plaatsvindt.
Wash
Still
Het
distilleervat waarin de wash wordt verwerkt. Dit is
het eerste vat. Het bekomen distillaat wordt de
low wine genoemd. Deze wordt dan overgeheveld naar het tweede
vat, de zogenaamde Spirit Still.
Whisky / Whiskey
Technisch gezien kan elk distillaat
van gerst (mout) of graan, dat minimaal drie jaar gerijpt heeft in
een vat, de term whisky dragen.
White Dog
Amerikaanse benaming voor new make
spirit.
XYZ
Zwijgende
distilleerderij
Term om een distilleerderij aan te duiden die (tijdelijk) geen
whisky meer produceert (mothballed
distillery).
-
Copyright (c) 2023 Whivie.be. All rights reserved.